Hagar and Ishmael in the biblical narrative are often ignored by biblical interpreters because they are usually understood as minor characters within the story. However, reading Gen. 21:8–21 and Gen. 22:1–19 in light of each other shows that Hagar and Ishmael are heroic characters, not secondary figures.Abraham żył prawdopodobnie w XV-XIV wieku Był przeciętnym kupcem z Mezopotamii (tam, gdzie dziś jest Irak). Miał wówczas na imię Abram ("Bóg jest wzniosły"). Czuł się upośledzony przez los, bo nie miał syna. W tamtych czasach była to skaza na honorze mężczyzny. Gdy miał 75 lat, zwrócił się do niego Bóg, który obiecał mu nową ziemię i... syna. Abram spakował manatki i ruszył w nieznane. Syn z niewolnicą Czas płynął szybko. Abram włóczył się po całym Bliskim Wschodzie. Jednak dalej był bezdzietny. W końcu jego żona Sara zaproponowała mu, by zapłodnił piękną egipską niewolnicę Hagar. Był to stary, praktykowany na Wschodzie zwyczaj. Kiedy żona była bezpłodna, mąż mógł zapłodnić wybraną przez nią niewolnicę. Gdy przychodził czas porodu, legalna małżonka brała na swoje kolana rodzącą niewolnicę i wtedy dziecko było uznawane za oficjalnego potomka. Tak też było w przypadku Abrama, Sary i Hagar. Abram w wieku 86 lat po raz pierwszy został ojcem. Synowi nadał imię wskazane przez samego Boga - Izmael, co oznacza "Bóg słyszy". Ojciec narodów Ale między niewolnicą a jej panią doszło do konfliktu. Hagar zadzierała nosa. Wtedy miało dojść do pierwszej interwencji anioła. Boży wysłaniec kazał Hagar ukorzyć się przed jej panią. Jednocześnie Bóg obiecał wielką przyszłość jej synowi Izmaelowi. Tymczasem Abram zawarł przymierze z Bogiem. Aby je przypieczętować, 99-letni Abram obrzezał się, to samo zrobił z 13-letnim Izmaelem i wszystkimi męskimi niewolnikami. Otrzymał wtedy nowe imię: Abraham, co oznacza "ojciec mnóstwa narodów". Rozpoczął się intensywny czas dla Abrahama. Sara urodziła mu syna Izaaka ("zaśmiał się"), który został obrzezany osiem dni po urodzeniu. Mimo tego Abraham to Izmaela ciągle uznawał za swojego pierworodnego. Jednak Sara chciała pozbyć się Hagar i jej syna. Namawiała męża, by ich wygnał. Co się zdarzyło potem? Są różne wersje wydarzeń. Muzułmańska różni się od tej przedstawianej przez żydów i chrześcijan. Złożony Bogu w ofierze Zgodnie z tym, co mówi Biblia, Abraham zaopatrzył Hagar i Izmaela w wodę i jedzenie i wysłał ich na pustynię. Kiedy prowiant się wyczerpał, załamana Hagar zaczęła lamentować. Wtedy pojawił się anioł, który wskazał im, gdzie jest studnia. Powiedział też, że Izmael zostanie twórcą wielkiego narodu. Zgodnie z Biblią, Izmael zamieszkał na pustyni Paran, a matka sprowadziła mu żonę z Egiptu. I tu kończy się jego historia w Biblii. W I w. żydowski historyk Józef Flawiusz pisał, że dwanaście plemion Izmaela zamieszkuje całą ziemię między Eufratem i Morzem Czerwonym. Znacznie ważniejszą postacią w Biblii jest syn Abrahama i Sary, Izaak. Bóg poddał Abrahama próbie wierności, każąc mu złożyć syna w ofierze. Abraham chciał spełnić wolę Boga, ale w ostatniej chwili Bóg go powstrzymał i ocalił Izaaka. Zesłany przez Boga anioł polecił mu złożyć w ofierze barana zamiast Izaaka. Kamień jako relikwia Tymczasem muzułmanie uważają, że to Izmael jest tym, który miał zostać złożony przez Abrahama w ofierze. Według nich po narodzinach Izaaka Abraham nie wygonił na pustynię swojego pierworodnego syna. Udał się wraz z nim i Hagar do Mekki, gdzie zbudował świątynię Kaabę. Zresztą do dziś w Mekce znajduje się kamień z odbitą stopą Abrahama. Jest to dla muzułmanów święta relikwia. Abraham miał właśnie w Mekce być przez Boga wystawiony na próbę i chciał złożyć w ofierze... Izmaela. W ostatniej chwili Bóg go z tego obowiązku wybawił i zesłał mu barana. Na pamiątkę tego wydarzenia co roku odbywa się Święto Ofiar - Id al-Adha - najważniejsze święto muzułmańskie. Każdy ojciec rodziny składa w ofierze barana, wielbłąda lub krowę. Zwierzę musi być zabite rytualnie, następnie dzieli się mięso tak, by 1/3 oddać potrzebującym, 1/3 - krewnym, a pozostałą 1/3 spożywa się na wspólnej uczcie. Tego dnia wspólnie odwiedza się meczet, recytuje Koran i rozdziela prezenty. W czasie Święta Ofiar wielu muzułmanów składa też datki pieniężne na pomoc biednym i fundacje charytatywne. Święto Ofiar przypada w miesiącu, w którym odbywa się pielgrzymka do Mekki. Jest jednym z najważniejszych jej elementów, kończącym pielgrzymkę. Czczony w trzech religiach Abraham (po arabsku Ibrahim, czyli "kochający ojca") jest czczony przez chrześcijan, żydów i muzułmanów. Żył około 120 lat. Dziś jego grób znajduje się w Hebronie, 30 km na południe od Jerozolimy. Jest to masywna, przypominająca twierdzę budowla z przełomu XIII i XIV wieku. Została wzniesiona nad Grotą Makpela, którą Abraham kupił na miejsce swego pochówku i gdzie pochowano również jego żonę Sarę i syna Izaaka. Grota jest od XIV wieku zamknięta. And Sarah conceived and bore Abraham a son in his old age at the time of which God had spoken to him. Abraham called the name of his son who was born to him, whom Sarah bore him, Isaac. And Abraham circumcised his son Isaac when he was eight days old, as God had commanded him. Abraham was a hundred years old when his son Isaac was born to him. syn Abrahama i Hagar, służącej Sary. Dopóki żona Abrahama, Sara, nie urodziła syna, dopóty - zgodnie z ówczesnym prawem żydowskim - dziedzicem pozostawał Izmael, syn niewolnicy. Gdy Sara urodziła Izaaka i zauważyła, że Izmael wyśmiewa się z niego, domagała się od Abrahama, żeby wypędził z domu służącą Hagar wraz z jej synem. W końcu Abraham uczynił tak, jak radziła mu żona. Błąkając się po pustyni wygnańcy niemal umierali z pragnienia, ale Bóg usłyszał jęk małego Izmaela, ulitował się nad nim i poprowadził Hagar do studni. Gdy Izmael dorósł, stał się dobrym łucznikiem, mieszkał na pustyni, poślubił Egipcjankę i miał dwunastu synów, którzy stali się ojcami dwunastu plemion arabskich, zwanych Izmaelitami (Rdz 16,15; 21,8-21; 25,12-16; 37,25). (mb)
Hagar and Ishmael. 16 Now Sarai, Abram’s wife, had borne him no children. But she had an Egyptian slave named Hagar; 2 so she said to Abram, “The Lord has kept me from having children. Go, sleep with my slave; perhaps I can build a family through her.”
Niewolnica Sary, Hagar, urodziła Abrahamowi syna Ismaela i zaczęła pogardzać swoją panią. Ponadto gdy Sara urodziła Izaaka, syn Hagar naśmiewał się z niego. Sara wyprosiła więc u Abrahama, aby ten wypędził Hagar i jej syna. Zadanie polega na wyszukaniu różnic pomiędzy obrazkami. Przygotowane jest dla dzieci i młodzieży w wieku 5-16 lat. Historia zapisana jest w Biblii, w 1 Księdze Mojżeszowej 16 i 21. Sarai and Hagar - Now Sarai, Abram's wife, had borne him no children. She had a female Egyptian servant whose name was Hagar. And Sarai said to Abram, “Behold now, the LORD has prevented me from bearing children. Go in to my servant; it may be that I shall obtain children by her.” And Abram listened to the voice of Sarai. So, after Abram had lived ten years in the land of CanaanAbraham kategoria: Słowniki dział: Imiona w ST Znaczenie imienia: Ojciec narodów Fakty biblijne Syn Teracha, powołany przez Boga opuścił wraz z rodziną Ur nad Eufratem i udał się na północ do Haranu, gdzie zmarł jego ojciec. Po jego śmierci Bóg wezwał Abrahama (wówczas nazywanego jeszcze Abramem) do dalszej wędrówki. Celem miał być Kanaan. Abram miał dwóch braci - Nahora i żona Sara (pierwotne imię - Saraj), była także jego przyrodnią siostrą. Fakt ten wykorzystał Abram, gdy z powodu głodu musiał udać się do Geraru i bał się, że zabiją go z powodu urody Saraj. Podstęp się nie udał, gdy tamtejszy król, Abimelech zapragnął posiąść ją i gdyby nie interwencja Boga, król by ją wyjaśnieniu wszystkiego Abimelech i Abram zawarli przymierze przy studni Beer-Szeba. W tamtym czasie Abram i syn Harana - Lot posiadali już bardzo duże stada i często dochodziło do kłótni pomiędzy pasterzami. Dlatego też rozdzielili się i Abram osiedlił się w Hebronie, Lot zaś wybrał żyzną dolinę nadjordańską i osiedlił się w Sodomie. Abram był bardzo bogobojnym człowiekiem. Na każdym miejscu, gdzie się zatrzymywał, stawiał ołtarz i oddawał cześć Bogu. Był jednak już stary i bezdzietny, dlatego swoją przyszłość lokował w Eliezerze z Damaszku, którego Abram przygarnął. Bóg jednak zaprzeczył temu twierdząc, że syn jego będzie rodzonym synem, a nie przygarniętym i zawarł z nim przymierze, mówiąc: "Spójrz ku niebu i policz gwiazdy. Tak liczne będzie potomstwo twoje". Saraj jednak nie wierzyła, że będąc starą kobietą może dać swemu mężowi dziecko, dlatego powołując się na obowiązujące wtedy prawo namówiła Abrama, by wziął sobie jako nałożnicę jej służącą Hagar, a gdy ta urodzi mu dziecko na jej kolanach, prawnie będzie ono uznane za dziecko przystał na to i Hagar urodziła Ismaela. Nie było to w planach Bożych, dlatego Bóg kazał odprawić Hagar i jeszcze raz zapowiedział, że dziecko zrodzi się ze związku Abrama i Saraj. Wtedy też zmienił jego imię z Abrama na Abrahama, a imię jego żony z Saraj na Sarę. Nakazał również Abrahamowi na znak zawartego przymierza, by wszyscy mężczyźni dali się miał sto lat, gdy Bóg objawił mu się w dąbrowie Mamre zapowiadając, że rok później Sara powije syna. Tak też się stało i narodził się Izaak. Jakiś czas później Bóg postanowił wystawić wiarę Abrahama na próbę, żądając ofiary z Izaaka. Z ciężkim sercem Abraham usłuchał, ufając, że Bóg dotrzyma obietnicy dotyczącej jego syna. Kiedy położył syna na ołtarzu i wzniósł nóż, żeby dokonać ofiary, wtedy anioł Boga zawołał: „Nie podnoś ręki na chłopca i nie czyń mu nic złego! Teraz poznałem, że boisz się Boga, bo nie odmówiłeś Mi nawet twego jedynego syna”. Uszczęśliwiony Abraham złożył Bogu na ofiarę baranka, który nieopodal był zaplątany rogami w zarośla. Abraham był nie tylko mężem wiary, ale również świetnym strategiem i dowódcą. Miał armię złożoną z 318 wypróbowanych ludzi. Gdy doszło do bitwy pomiędzy królami rządzącymi w tamtych rejonach, bratanek Abrahama, Lot został wzięty wraz z innymi mieszkańcami Sodomy do niewoli. Wtedy Abraham zebrał swoich ludzi i w nocy pobił najeźdźców, uwolnił Lota i cały jego dobytek. Wracając po udanej akcji napotkał Melchizedeka, króla Salemu, który był jednocześnie kapłanem Boga. Wtedy Abraham złożył mu dziesięcinę ze wszystkiego, co bardzo troszczył się o swoją rodzinę. Gdy zmarła mu Sara, wyprawił najstarszego sługę do swej rodziny, by ten znalazł dla Izaaka dobrą i bogobojną żonę. Gdy ten wrócił z Rebeką, córką Betuela z rodu Harana, wydał ją za Izaaka. Pod koniec życia Abraham poślubił Keturę, z którą miał jeszcze 6 synów: Zymrana, Jokszana, Medana, Midiana, Jiszbaka i Szuacha. Zmarł w wieku 175 lat i został pochowany przez Izaaka i Ismaela w jaskini Machpela obok swej żony Sary. Wersety biblijne Rdz 11—26, 28, 31, 50; Wj 3, 32, 33; Mt 1, 3, 22; Mk 12; Łk 13, 16, 19; J 8After the birth of Isaac, Sarah further resented the presence of Hagar and Ishmael and had them sent away. Genesis 21:8-13 states, The child grew and was weaned, and on the day Isaac was weaned Abraham held a great feast. But Sarah saw that the son whom Hagar the Egyptian had borne to Abraham was mocking, and she said to Abraham, “Get rid of Wyrażenie „Anioł Boży” pojawia się w Piśmie Świętym 19 razy: w Biblii hebrajskiej 12 razy i w Nowym Testamencie 7 razy. W Biblii hebrajskiej występuje ono 10 razy w liczbie pojedynczej: male’ak ’ělōhîm (Anioł Boży) oraz 2 razy w liczbie mnogiej: male’akê ’ělōhîm (Aniołowie Boży). W Nowym Testamencie natomiast występuje ono 6 razy w liczbie mnogiej, jako greckie wyrażenie: aggelōn tou Theou (Aniołowie Boży) i 1 raz w liczbie pojedynczej: aggelos tou Theou (Anioł Boży). Po raz pierwszy w Biblii hebrajskiej wyrażenie male’ak ’ělōhîm (Anioł Boży) spotykamy w opowiadaniu o narodzinach Izaaka i o oddaleniu niewolnicy Hagar wraz z jej synem Izmaelem (Rdz 21, 1-21). Tekst ten prawie w całości należy do tradycji elohistycznej (ww. Należy się zatem spodziewać, że imię Boga Izraela, zamiast JHWH będzie tutaj brzmiało Elohim i analogicznie Jego posłaniec nazywany będzie male’ak ’ělōhîm (Anioł Boży). Narodziny syna obietnicy „Przed laty, na urodziny Izmaela, Abraham podarował Egipcjance Hagar jej własny namiot, w którym wychowywał się i rósł chłopiec. Namiot Hagar nigdy nie stał na honorowym miejscu. Zawsze rozbijano go w pewnej odległości od namiotów Abrahama i Sary. Przez lata także Hagar postanowiła utrzymywać dystans między sobą a Sarą, panią wszystkich domowników. Abraham widział to i rozumiał takie postanowienie. Dyskretnie jednak obserwował Izmaela, który wyrastał na silnego i niezależnego młodzieńca. Chociaż Abraham nigdy tego nie wypowiadał na głos, cieszył się w duchu, widząc, że chłopak okazał się taki samodzielny i pełen życia” (por. W. Wangerin, „Najpiękniejsze historie biblijne”, Poznań 2005, s. 24). Lecz oto Bóg „okazał Sarze łaskawość (…), stała się brzemienna i urodziła sędziwemu Abrahamowi syna w tym właśnie czasie, jaki Bóg wyznaczył. Abraham dał swemu synowi, którego mu Sara urodziła, imię Izaak” (ww. 1-3). Gdy dziecko ukończyło trzeci rok życia, zgodnie z ówczesnym zwyczajem, odłączone zostało od piersi matki. Na tę okoliczność Abraham wyprawił wielką ucztę dla wszystkich domowników. Stanowcza decyzja Sary Dla lepszego zrozumienia tego, co obecnie autor natchniony nam powie, dobrze będzie zwrócić uwagę na wiek Abrahama i jego obydwu synów. Otóż gdy urodził się Izmael, Abraham liczył osiemdziesiąt sześć lat życia (Rdz 16, 16). Czternaście lat później, w setnym roku życia Abrahama, urodził się Izaak (Rdz 21, 5). Trzy lata później mają miejsce wydarzenia, o których obecnie jest mowa. Abraham liczy sobie sto trzy lata, Izmael siedemnaście, a Izaak trzy. Wiek obydwu synów Abrahama odgrywa tu bardzo ważną rolę, skoro autor natchniony wyraźnie to zaznacza, mówiąc o Izaaku: jeled, dziecko, chłopiec (21, 8), a o Izmaelu: na‘ar, młodzieniec, chłopak (21, 12). Tym samym wskazuje się na Izmaela jako pierworodnego syna Abrahama. A pozycja syna pierworodnego była na całym Bliskim Wschodzie wyjątkowa. Dziedziczył on podwójną część majątku ojca (Pwt 21, 15-17), otrzymywał ojcowskie błogosławieństwo (Rdz 27) i władzę (Rdz 27, Sara, widząc dla swojego syna Izaaka poważne zagrożenie natury prawnej, usiłuje ze wszech miar pomniejszyć status prawny Izmaela, nazywając go „synem Egipcjanki” (w. 9), bądź „synem niewolnicy” (w. 10), a w końcu w kategoryczny sposób domaga się od Abrahama, by „wypędził niewolnicę wraz z jej synem” (w. 10). Swoją nieugiętą decyzję argumentuje, mówiąc: „bo syn tej niewolnicy nie będzie współdziedzicem z synem moim Izaakiem” (w. 10). Bóg pociesza Abrahama Na domiar złego Sara zauważyła, że Izmael „naśmiewa się z Izaaka” (w. 9). Jest to oddane hebrajskim czasownikiem şāhaq, dowcipkować, kpić, naigrawać się. To słowo może oznaczać jeszcze psotne, nieopanowane zachowanie. Nie da się ustalić co niewłaściwego Sara zauważyła we wspólnej zabawie chłopców. Być może była to najzwyklejsza w świecie niewinna zabawa dwóch braci. Ale dla Sary widok dwóch chłopców bawiących się ze sobą, jak równy z równym, wystarczał do podjęcia stanowczej decyzji: „Izmael musi stąd odejść!”. Jasno uświadomiła sobie ona, że dziś Izmael tylko naśmiewa się z jej syna, ale jutro może go nawet uderzyć. Toteż obawiała się, że z każdym rokiem Izmael będzie stawał się coraz większym rywalem Izaaka, aż w końcu może stać się współdziedzicem. To zrodzi nieunikniony konflikt pomiędzy nimi, a następnie między ich potomstwem. Sara, obawiając się takiego rozwoju sytuacji, zaczęła usilnie prosić Abrahama, by oddalił Hagar i jej syna. Ta jej prośba sprawiła mu ogromny ból. Nic więc dziwnego, że na słowa Sary Abraham zareagował oburzeniem, mówiąc jej, że Izmael jest jego synem i że czuje się on odpowiedzialny za los chłopaka oraz jego matki. Co więcej, przypominał Sarze, że to przecież ona chciała jego narodzin. Rozterka Abrahama urosła do granic niebywałych. I oto kontekst, w jakim zaistniała pięciokrotna nadprzyrodzona interwencja. Cztery z nich należą do Elohim, a jedna do Jego posłańca. Pierwsza interwencja Boga to słowa pocieszenia skierowane do Abrahama: wajjō’mer ’ělōhîm, rzekł Elohim do Abrahama: „Niechaj ci się nie wydaje złe to, co Sara powiedziała o tym chłopcu i o twojej niewolnicy. Posłuchaj jej, gdyż tylko od Izaaka będzie nazwane twoje potomstwo. Syna zaś tej niewolnicy uczynię również wielkim narodem, bo jest on twoim potomkiem” (ww. 12-13). Oddalenie Hagar i jej syna To nie natarczywe prośby Sary wpłynęły na decyzję Abrahama o oddaleniu Hagar i jej syna, lecz sprawiły to słowa Boga. Boga, któremu Abraham zawsze pragnął być posłuszny. Wprawdzie domagały się On od Abrahama ogromnej ofiary, lecz były to zarazem słowa pocieszenia; słowa, które niosły solenną obietnicę, dotyczącą jego synów. Teodor Hudler w powieści „Abraham. Ojciec rodu” pisze: „Pewnego dnia Abraham z ciężkim sercem przygotował chleb oraz bukłak z wodą i dał Hagar. Nakazał jej, by wraz z dzieckiem udała się na wschód od Beer-Szeby, wiedział bowiem, że napotka tam wędrujących pasterzy, którzy na pewno przygarną ją wraz z dzieckiem. Zrozpaczona i załamana Hagar zbłądziła jednak na pustyni i gdy zabrakło chleba i wody, była już przygotowana na śmierć, nie mogła jednak spokojnie patrzeć na śmierć syna. Ułożyła więc wycieńczonego Izmaela w cieniu niewielkiego krzewu, sama zaś usiadła opodal w odległości strzału z łuku. Podobnie jak przed laty, zaczęła błagać Najwyższego o ocalenie dla swego dziecka: «Panie Świata, Ty jesteś litościwy i miłosierny, racz spojrzeć na moje uniżenie i mą rozpacz, i tak jak uczyniłeś to przed laty, ocal mego syna. Ty sam złożyłeś nam obietnicę, że potomstwo Izmaela będzie tak wielkie, że nie sposób będzie je zliczyć»…” (por. T. Hudler, „Abraham. Ojciec rodu”, Kraków 2003, s. 107-108). W odpowiedzi na jej modlitwę oraz na jęk chłopca Bóg pospieszył z pomocą. Autor natchniony pisze: wajjišema‘’ělōhîm, „i Elohim usłyszał jęk chłopca” (w. 17a). I w tym oto miejscu pojawia się w tekście świętym pewna trudność, o której mówi Gerhard von Rad, a mianowicie, że trudno niekiedy ustalić jest różnicę pomiędzy Bogiem, a Jego posłańcem, albowiem tym kimś, kto mówi lub działa, jest ta sama osoba. Istnieje jednak pewna zasada, która umożliwia rozróżnienie. Otóż, gdy pojawia się wzmianka o Bogu bez bezpośredniego kontaktu z człowiekiem, tam występuje sam Bóg; gdy natomiast Bóg wchodzi w bezpośredni kontakt z człowiekiem, tam pojawia się Jego posłaniec (por. G. von Rad, „Aggelos, TDNT”, Grand Rapids 1964, t. I, s. 77). Otóż Elohim „usłyszał” jęk chłopca, ale zaraz potem pojawił się Anioł Boży i to on „przemawiał” do Hagar. Anioł Boży jest w tym kontekście jakoby „uobecnieniem” miłującej i troskliwej obecności Boga. Ocalenie Co czyni tutaj Anioł Boży? Przede wszystkim przemawia on w imieniu Boga. Autor natchniony podkreśla, że male’ak ’ělōhîm, Anioł Boży, wajjiqerā’, „i zawołał do Hagar z nieba”. Bardzo ważny jest tutaj hebrajski czasownik: wajjqerā’, „i zawołał”. Nie chodzi tu zatem o słowa wypowiedziane spokojnie, ale o krzyk. Krzyk to krzyk. Ma on psychologiczne, piorunujące oddziaływanie. Jest sygnałem, że coś niezmiernie ważnego będzie powiedziane. Co więcej, ten donośny głos płynie prosto z nieba. Najpierw Anioł Boży próbuje nawiązać z Hagar przyjazny dialog i pyta ją: „Cóż ci to, Hagar?”. Po czym, widząc, że jest przerażona, uspokaja ją. Zjawiska natury nadprzyrodzonej zawsze budziły u ludzi lęk. Widzimy to także w scenie Zwiastowania narodzin Jezusa Chrystusa. Ewangelista Łukasz pisze: „Ona zmieszała się na te słowa…”. I Anioł Gabriel uspokaja Maryję, mówiąc do Niej: „Nie bój się, Maryjo” (por. Łk 1, 29-30). Także i w tym przypadku Anioł Boży uspokaja Hagar, mówiąc: „Nie lękaj się!”. Następnie upewnia ją, że Bóg czuwa nad nimi, że „usłyszał jęk chłopca tam leżącego”. Poleca jej wstać, podnieść chłopca i wziąć go za rękę (te trzy gesty sugerują, że autor natchniony miał na myśli Izmaela - małego chłopca, a nie młodzieńca siedemnastoletniego). W końcu Anioł Boży, w imieniu Boga, czyni bardzo ważną zapowiedź: „uczynię go wielkim narodem” (ww. 17-18). Gdy głos Anioła Bożego zamilkł, Bóg przystąpił do działania, które pomogło przetrwać matce i dziecku na pustyni: „Elohim wajjipeqah, otworzył jej oczy i Hagar ujrzała studnię z wodą; a ona poszła, napełniła bukłak wodą i dała chłopcu pić” (w. 19). Historię tę zamyka przeświadczenie, że wszystko stanie się tak, jak Bóg zapowiedział, bo Elohim wajehî, „był z nim” (w. 20), bo otoczył Izmaela szczególną opieką. Autor natchniony kończy tę opowieść słowami: „Gdy [Izmael] dorósł, mieszkał on na pustyni i stał się łucznikiem. Mieszkał stale na pustyni Paran; matka zaś jego sprowadziła mu żonę z ziemi egipskiej” (ww. 20-21). Tym samym autor natchniony chciał podkreślić, że syn Abrahama, Izmael, nie tylko oddalił się od namiotów swego ojca, lecz prawie zniknął z historii Abrahama i jego syna obietnicy, Izaaka. Jednakże Izmael uchodzi za człowieka, któremu Bóg błogosławił. Jego dwunastu synów zostaje protoplastami ludów arabskich. Wraz z Izaakiem Izmael chowa ojca Abrahama w pieczarze Makpela, a sam umiera w wieku 137 lat, co staje się wymownym znakiem Bożego błogosławieństwa (por. Rdz 25, 9-18). *** Aniele Boży, święty wysłanniku Boga, objawiający Jego miłość i troskę o każdą istotę ludzką, bądź dla nas oparciem i pocieszeniem, szczególnie wtedy, gdy przychodzi nam dźwigać ciężar życia w opuszczeniu i osamotnieniu. Amen. ks. Henryk Skoczylas CSMA opr. ab/ab wG9po.